شیر توپی (بال ولو)
بال ولو یا شیر توپی یکی از اجزای اصلی سیستم‌های تبرید و تهویه مطبوع است. کارکرد این شیر با یک توپی سوراخ‌دار درون بدنه آن انجام می‌شود؛ وقتی دستگیره شیر چرخانده می‌شود، توپی باز شده تا مسیر عبور مایع یا گاز باز شود و با چرخاندن به صورت عمود بر جریان مسیر کاملاً بسته می‌شود. بنابراین بال ولو برای قطع و وصل سریع جریان مبرد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ویژگی‌ها و مزایای بال ولو
-
باز و بسته شدن سریع با حرکت چرخشی ۹۰ درجه، که امکان قطع فوری جریان را فراهم می‌آورد.
-
آب‌بندی خوب حتی پس از دوره‌های طولانی استفاده یا عدم استفاده، به سبب ساختار ساده و اتصالات دقیق.
-
کاهش افت فشار نسبت به برخی شیرها (مثل شیر دروازه‌ای یا گلویی) در حالت کاملاً باز؛ به دلیل مسیر مستقیم جریان از دهانه توپی.
-
مقاومت مناسب در فشارهای کاری متداول سیستم‌های تبرید، خصوصاً زمانی که از مواد مناسب برای بدنه و آب‌بندی استفاده شده باشد.
اجزای اصلی ساختاری
-
توپی (Ball): بخش مرکزی که دارای سوراخی است و با چرخش آن مسیر باز و بسته می‌شود.
-
بدنه (Body): محفظه‌ای که توپی درون آن قرار دارد،اتصالات ورودی و خروجی روی آن تعبیه شده.
-
استم یا محور چرخش: قطعه‌ای که توپی را به دستگیره متصل کرده و امکان چرخش توپی را فراهم می‌کند.
-
آب‌بندی یا سیت‌ها (Seats): برای جلوگیری از نشت مبرد در هنگام بسته بودن شیر. معمولاً از مواد مقاوم مانند PTFE یا ترکیباتی که تحمل دما و فشار مناسب را دارند، ساخته می‌شوند.
محل نصب بال ولو در سیکل تبرید
بال ولو معمولاً در این نقاط نصب می‌شود:
-
خط مایع: قبل از فیلتر درایر یا از سمت کندانسور
-
خط مکش یا برگشت روغن: برای جداسازی کمپرسور و سایر اجزا هنگام سرویس یا تعمیر
-
لاین‌های دهش: جایی که لازم باشد جریان مبرد به سرعت متوقف شود
نکات مهم در انتخاب بال ولو مناسب
-
سایز (قطر) اتصالات: باید متناسب با قطر لوله و دبی جریان انتخاب شود تا افت فشار ناخواسته ایجاد نشود.
-
فشار کاری مجاز: فشار سیستم باید کمتر یا مساوی فشار تحملی شیر باشد.
-
دمای کاری: انتخاب مواد بدنه و سیت باید برای دمای محیط و مبرد مورد استفاده مناسب باشد.
-
جنس بدنه و قطعات داخل: برنج، فولاد ضد زنگ یا ترکیبات مخصوص تبرید؛ سیت‌ها و آب‌بندی باید مقاوم در برابر خوردگی و فرسایش باشند.
-
نوع اتصال: مهره‌ای، جوشی، فلنج یا سایر اتصالات باید با لوله‌کشی سیستم سازگار باشند.
مقایسه با سایر انواع شیرها
| ویژگی | بال ولو | شیر گلویی / ترموستاتیک |
| سرعت باز و بسته شدن | بالا | کمتر |
| دقت در کنترل جریان | متوسط (برای قطع و وصل عالی، برای تنظیم دقیق ضعیف‌تر) | بالاتر در تنظیم جریان دقیق |
| افت فشار در حالت باز کامل | کم | بیشتر |
| نشت در حالت بسته | معمولاً بسیار پایین | بسته به طراحی ممکن است نشت داشته باشد |
بال ولو گزینه‌ای بسیار مناسب برای مواقعی است که نیاز به قطع سریع جریان، جداسازی بخش‌های مسیر برای سرویس و تعمیر یا ایمنی سیستم وجود دارد. اگر سیستم شما نیاز دارد جریان مبرد یا روغن گاهی قطع شود یا با شرایط کاری تغییر کند، این شیر یکی از گزینه‌های کلیدی انتخاب است.